Vlada Crne Gore prva u regionu predlaže kažnjavanje fizičkih lica, uključujući i strance, za neustajanje prilikom izvođenja nacionalne himne.

Akcija za ljudska prava (Human Rights Action – HRA) apeluje na poslanice i poslanike Skupštine Crne Gore da zaštite slobodu izražavanja i ne usvoje ovaj anahroni predlog izmjena i dopuna Zakona o državnim simbolima i Danu državnosti Crne Gore.

Predlogom Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o državnim simbolima i Danu državnosti Crne Gore, koji je Vlada Crne Gore utvrdila 4. oktobra, uvodi se obaveza odavanja počasti himni ”na način što su prisutni dužni da ustanu” i predviđa kazna u iznosu od 300 do 2.000 eura za osobu koja ne ustane prilikom izvođenja himne (čl. 2 i 4). Izuzetno, osobama sa invaliditetom se omogućava da počast himni odaju ”pozdravljanjem ili na drugi način”. Nije definisano kako se to od njih očekuje da pozdravljaju himnu, ali se, srećom, za njih i ne predlaže kažnjavanje.

Cilj izmjena zakona je, prema ministru kulture, Aleksandru Bogdanoviću, da se „na taj način u Crnoj Gori kao i u svakoj drugoj državi iskazuje poštovanje prema njenim državnim obilježjima i njenom identitetu“.

HRA upozorava da ni jedna od država u okruženju (Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Makedonija, Kosovo) nema propisanu kaznu za neustajanje prilikom izvođenja himne, kao ni većina država u svijetu. Naprotiv, Crna Gora bi se ovim propisom pridružila uglavnom azijskim nedemokratskim i nacionalističkim režimima poput Kine i Filipina, koji su poslednjih godina uveli ili pooštrili kazne baš za nepoštovanje himne. Smatramo da zakonom naređeno iskazivanje poštovanja državnom simbolu i zastrašivanje kažnjavanjem za drugačije postupanje nije primjereno demokratskom društvu koje mora da bude otvoreno za iskazivanje različitih stavova i debatu. Orvelovsko okruženje u kome policija i doušnici posmatraju građane tokom izvođenja himne i prijavljuju one koji nisu ustali ne čini atmosferu evropskog društva u kome se poštuju ljudska prava.

Podsjećamo da na međunarodnom i evropskom nivou postoji saglasnost o tome da ugled države, njenih institucija i simbola, kao što je himna, ne treba štititi krivičnim ili prekršajnim sankcijama.

Komitet za ljudska prava UN je oštro osudio postojanje krivičnog djela klevete države i izrazio zabrinutost zbog postojanja zakona na temu nepoštovanja državnih simbola, uvrede šefa države ili zaštite časti državnih zvaničnika, naglašavajući da države ne treba da zabranjuju kritiku državnih institucija (Opšti komentar 34, tačka 38).

Specijalni izvjestilac za slobodu izražavanja UN, kao i specijalni predstavnik za slobodu medija OEBS i Specijalni izvjestilac Organizacije američkih država u zajedničkoj izjavi založili su se da se onemogući da državni organi pokreću postupke zaštite časti i ugleda države i njenih institucija i simbola (2002).

Evropski sud za ljudska prava je u dva slučaja protiv Francuske osudio krivičnopravnu zaštitu časti i ugleda predsjednika države kao državnog simbola, i zaključio da posebna zaštita od kritike samo zbog funkcije ili statusa znači privilegiju koja nije u skladu sa modernim političkim koncepcijama u demokratskom društvu i neopravdano onemogućava slobodu izražavanja (Colombani and others v. France, 2002, Eon v. France, 2013).

Parlamentarna skupština Savjeta Evrope je 2010. godine zauzela stav da ugled nacije, vojske, istorijskih ličnosti ili religije ne smije biti zaštićen zakonima protiv uvrede i klevete (Recommendation 1897).

HRA se od 2010. godine zalaže i za ukidanje člana 198 Krivičnog zakona Crne Gore koji za uvredu države i njenih simbola takođe predviđa novčanu kaznu ili kaznu zatvora do jedne godine. Crna Gora jeste 2011. godine dekriminalizovala krivična djela Uvreda i Kleveta, ali ne i sve njihove derivate iz Glave XVII ”Krivična djela protiv časti i ugleda”, kao što su pomenuto krivično djelo Povreda ugleda Crne Gore, Iznošenje ličnih i porodičnih prilika (čl. 197), Povreda ugleda naroda, manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica (čl. 199) i Povreda ugleda strane države ili međunarodne organizacije (čl. 200). Za razliku od pomenutog predloga prekršaja za neustajanje prilikom izvođenja himne, Krivični zakon propisuje da se uvreda države neće kazniti ako je ”izlaganje dato u okviru ozbiljne kritike” i ”bez namjere omalovažavanja”, pri čemu poslednji uslov takođe dozvoljava tumačenje koje nije u skladu s međunarodnim standardima slobode izražavanja.