Akcija za ljudska prava (HRA) najoštrije osuđuje podnošenje krivične prijave, hapšenje i zadržavanje u zatvoru Velimira Čabarkape (29) iz Pljevalja zbog satirične obrade državne himne Crne Gore koju je objavio na svom Facebook profilu. Tekst koji je Čabarkapa objavio ima utemeljenja u opštepoznatoj činjenici šverca narkotika kroz Crnu Goru i predstavlja oblik slobode izražavanja koji štite međunarodni ugovori o ljudskim pravima kao i Ustav Crne Gore. HRA upozorava da se ovim nastavlja represija nad slobodom izražavanja u Crnoj Gori, koja je posebno izražena od početka godine i apeluje na državno tužilaštvo da prestane sa krivičnim gonjenjem i zatvaranjem ljudi zbog izražavanja koje ne predstavlja ni poziv na nasilje ni govor mržnje.

Čabarkapa se nalazi u zatvoru pošto mu je državni tužilac u Pljevljima odredio zadržavanje u trajanju od 72 časa jer je zaključio da se u njegovoj objavi od 2. maja stiču elementi krivičnog djela Povreda ugleda Crne Gore iz čl. 198 KZCG („Ko javno izloži poruzi Crnu Goru, njenu zastavu, grb ili himnu, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine“). Nije poznato da li se tužilac bilo kako odredio prema članu 201 KZCG koji predviđa da se za djelo iz čl. 198 neće kazniti učinilac koji je izlaganje dao „u okviru ozbiljne kritike u naučnom, književnom ili umjetničkom djelu, u izvršavanju službene dužnosti, novinarskog poziva, političke djelatnosti, u odbrani nekog prava ili zaštite opravdanih interesa, ako se iz načina izražavanja ili iz drugih okolnosti vidi da to nije učinio u namjeri omalovažavanja ili ako dokaže istinitost svog tvrđenja ili da je imao osnovanog razloga da povjeruje u istinitost onoga što je iznosio ili pronosio.“

HRA ukazuje da je Čabarkapa objavio klasičan primjer satire na temu od javnog interesa, sa dovoljnom činjeničnom osnovom, kakav štiti sloboda izražavanja. On je u svojoj satiričnoj obradi govorio o opštepoznatoj činjenici šverca narkotika kroz Crnu Goru, o kojoj su međunarodne organizacije već izvijestile u brojnim izvještajima (posljednji je izvještaj Evropske komisije o napretku Crne Gore za 2019. godinu, str. 39[1]). Takođe, tekst je očigledno inspirisan i nedavnom zaplijenom pola tone kokaina na crnogorskom brodu ,,Budva” u Hamburgu.

Evropski sud za ljudska prava u više presuda naglašava da je satira „oblik umjetničkog izražavanja i socijalnog komentara koji je, pretjerivanjem i krivljenjem stvarnosti, namjerno provokativan i političke prirode i da svako njegovo ograničenje treba razmatrati krajnje oprezno“ (Vereinigung Bildender Künstler protiv Austrije, 2007, Eon protiv Francuske, 2013). Taj sud je naglasio i da krivične sankcije imaju zastrašujući efekat na satiru, koja može imati vrlo važnu ulogu u otvorenoj raspravi o pitanjima od javnog interesa a što je „nezamenjivo obilježje demokratskog društva“.

Podsjećamo i na stav Komiteta za ljudska prava Ujedinjenih nacija (UN) i specijalnih izvjestilaca i predstavnika za slobodu izražavanja UN, Savjeta Evrope, OEBS-a, Organizacije američkih država i Afričke komisije za ljudska prava i prava naroda da država ne zaslužuje posebnu zaštitu u zakonima o kleveti, jer „ni država, ni njeni simboli nemaju osjećanja i zbog toga ne mogu biti pasivni subjekti kod krivičnih djela kojima se povređuje ugled ili reputacija“. Takođe, zaključak konferencije u organizaciji predstavnika OEBS za slobodu medija i organizacije Reporteri bez granica 2003. godine u Rimu jeste da državni simboli i drugi objekti (zastave, religijski simboli) ne treba da uživaju ni krivičnu ni građanskopravnu zaštitu od klevete i uvrede. Imajući sve to u vidu, HRA je još 2010. godine predložila da se krivično djelo Povreda ugleda Crne Gore izbriše iz Krivičnog zakonika.

Konačno, ukazujemo i na činjenicu da je u februaru 2017. godine državno tužilaštvo u Zagrebu odbacilo krivičnu prijavu protiv nedjeljnika “Novosti”, njegovih urednika, novinara i izdavača, koju je desničarska Hrvatska stranka prava podnijela zbog objavljivanja pesme pod naslovom “Lijepa naša haubico” u avgustu 2015. Hrvatsko državno tužilaštvo je tada zaključilo da je „riječ o satiričnom tekstu koji predstavlja oblik slobode mišljenja i izražavanja zagarantovane Ustavom Republike Hrvatske“, kao i da „prihvaćeni standardi slobode izražavanja u demokratskom društvu podrazumevaju iznošenje i onih informacija i stavova koji nisu opšteprihvaćeni“.

[1] „Crna Gora ostaje mjesto ulaska narkotika i tranzitna zemlja za njihov dalji put ka evropskom tržištu. Trgovina drogom nadaleko je najznačajnija i najprofitabilnija kriminalna aktivnost lokalnih organizovanih kriminalni grupa i pokretač je mnogih drugih kriminalnih aktivnosti kao što su ubistva, ubistva vezana za kriminalne klanove i trgovinu oružjem. Organizovane kriminalne grupe iz Crne Gore aktivne su u trgovini kanabisom, heroinom i kokainom, a imaju direktne veze sa kriminalnim grupama u Južnoj Americi, što im daje dominantan položaj u nabavci kokaina za Evropu. Oni uglavnom rade van Crne Gore, rade i u zemljama EU, iako postoji lokalna trgovina i konzumiranje.“