Danas se navršava 29 godina od ubistva Hasana, Feride i Sene Klapuh iz Foče, Bosna i Hercegovina (BiH) u Plužinama, 6. jula 1992. godine. Njih su ubila petorica pripadnika odreda “Dragan Nikolić” Vojske Republike Srpske (VRS), koji su za to ubistvo, kvalifikovano kao ratni zločin protiv civilnog stanovništva, još 1996. godine pravosnažno osuđeni u Crnoj Gori, ali kaznu većina nije izdržala. Republika Srbija već šest godina ne izručuje Crnoj Gori jednog od njih, Zorana Vukovića, dok je nepoznato gdje se nalaze Radomir Kovač i Zoran Simović, koji su kao i Vuković osuđeni na 20 godina zatvora za taj zločin.

Kao neposredne izvršioce ratnog zločina protiv civilnog stanovništva, Viši sud u Podgorici je pravosnažnom presudom 1996. godine osudio Janka Janjića, Radomira Kovača, Zorana Simovića i Zorana Vukovića, na po 20 godina zatvora, a njihovog pomagača iz Crne Gore, Vidoja Golubovića, na kaznu od osam mjeseci, zbog neprijavljivanja krivičnog djela i izvršilaca. Suđenju je prisustvovao samo Golubović, dok je ostalima suđeno u odsustvu, jer su bili u bjekstvu.

U ovom slučaju je prvobitno prvostepeni sud zločin kvalifikovao kao ubistvo iz koristoljublja, ali je zatim Vrhovni sud RCG, u vijeću kojim je predsjedavao sudija Stevan Damjanović, 1994. godine utvrdio da je izvršen ratni zločin protiv civilnog stanovništva, našavši da je zločin izvršen na teritoriji Crne Gore “u vezi sa oružanim sukobom na teritoriji Bosne i Hercegovine”. Bila je to jedna od prvih presuda za ratni zločin devedesetih godina na području bivše Jugoslavije. Pravosnažno je utvrđeno da su okrivljeni 6. jula 1992. godine za novac prebacili tri člana porodice Klapuh iz Foče u Crnu Goru. Kada su stigli nadomak brane Mratinje, zaustavili su se kod mosta, izveli iz vozila oca, majku i kćerku, pucali u njih i gurnuli ih niz liticu.

Po potjernici Crne Gore, Zoran Vuković je uhapšen u Srbiji 25. decembra 2015. godine, ali je u međuvremenu pušten iz ekstradicionog pritvora i do danas nije izručen Crnoj Gori, niti je Srbija odlučila po zahtjevu Crne Gore o izručenju, postupajući tako protivno Ugovoru između Republike Srbije i Crne Gore o izručenju prema kome je Srbija morala što prije odlučiti i o toj odluci obavijestiti Crnu Goru.

Ministarstvo pravde Republike Srbije nije odgovorilo HRA zašto ekstradicioni postupak nije sproveden iako je Viši sud u Beogradu još u martu 2016. godine utvrdio da su svi uslovi za izručenje Vukovića bili ispunjeni. Do sada su saopštili samo da je ekstradicioni postupak „u toku“.

Drugi osuđeni, Radomir Kovač, nalazi se na slobodi od jula 2013. godine, pošto se posle izdržavanja kazne na koju ga je osudio Haški tribunal zbog zločina u Foči vratio u Sarajevo. Za njim je Crna Gora prvo raspisala nacionalnu potjernicu u aprilu 2014. godine, a potom i međunarodnu potjernicu u februaru 2015. godine. HRA je u pismu ministru pravde Crne Gore, gospodinu Zoranu Pažinu, u januaru 2017. godine, predložila da Crna Gora obavijesti BiH o pravosnažnoj presudi kojom je on osuđen u Crnoj Gori. U odgovoru ministra Leposavića u februaru 2021. godine, obaviješteni smo da je Ministarstvo pravde Crne Gore tek u decembru 2020. godine uputilo zamolnicu Ministarstvu pravde BiH da ta država preuzme izdržavanje kazne zatvora za Kovača. Sud BiH je zamolnicu prvo vratio na dopunu Osnovnom sudu u Podgorici u januaru 2021. godine, a onda je odbio u aprilu 2021. godine iz nama još nepoznatih razloga.

U odnosu na trećeg osuđenog, Zorana Simovića, Crna Gora je takođe raspisala međunarodnu potjernicu. Uprava policije Crne Gore je utvrdila da on ima prijavljeno prebivalište u BiH, ali i da je nepoznato gdje se trenutno nalazi.

Četvrti osuđeni, Janko Janjić “Tuta”, izvršio je samoubistvo 2000. godine prilikom pokušaja pripadnika SFOR-a da ga uhapse na osnovu optužnice Haškog tribunala.

Gore pomenutom Zoranu Vukoviću, koji je po potjernici Crne Gore uhapšen na graničnom prelazu BiH i Srbije u decembru 2015. godine, bio je određen ekstradicioni pritvor. Crna Gora je uputila molbu za izručenje Srbiji u januaru 2016. godine. U martu iste godine, Viši sud u Beogradu je utvrdio i da su ispunjeni uslovi za njegovo izručenje Crnoj Gori. Međutim, Ministarstvo pravde Republike Srbije, nije odlučio o izručenju ni nakon dvije urgencije Ministarstva pravde Crne Gore u septembru 2018. i julu 2020. godine. HRA je nakon dvije urgencije i žalbe Povjereniku za informacije od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti Republike Srbije od Ministarstva pravde Srbije dobila odgovor u novembru 2020. godine da je postupak ekstradicije „još uvijek u toku“. HRA je od nove ministarke pravde Republike Srbije, Maje Popović, u dva navrata u februaru i junu 2021. godine zatražila odgovore o tome zbog čega postupak ekstradicije toliko traje, iako je sud potvrdio da su uslovi ispunjeni, ali odgovor nijesmo dobili do danas. Ako bi Vuković i bio izručen, on bi imao pravo da mu suđenje bude ponovljeno jer je osuđen u odsustvu (čl. 431 ZKP Crne Gore). Iz ekstradicionog pritvora je svakako morao biti pušten na slobodu do kraja 2016. godine, jer prema Zakonu o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima Srbije, ta vrsta pritvora može trajati najduže godinu dana. Takođe, Ugovor između Republike Srbije i Crne Gore o izručenju predviđa i da je Srbije morala što prije donijeti odluku i o toj odluci obavijestiti Crnu Goru, pri čemu je eventualno odbijanje molbe za izručenje moralo biti i obrazloženo.

Zakon o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima Republike Srbije predviđa da ministar pravde može odložiti izručenje pod dva uslova: 1) dok ne bude pravnosnažno okončan krivični postupak pred domaćim sudom koji se protiv lica čije izručenje je dozvoljeno vodi za drugo krivično djelo; 2) dok lice čije izručenje je dozvoljeno ne izdrži kaznu zatvora ili drugu krivičnu sankciju koja se sastoji u lišenju slobode. Ministarstvo pravde Republike Srbije nije obavijestilo da se protiv Vukovića u Srbiji vodi neki krivični postupak ili da je tamo pravosnažno osuđen na kaznu kojom je lišen slobode.

Slučaj Klapuh pokazuje da se pitanje tranzicione pravde za žrtve ratnih zločina mora posmatrati i kao zadatak na kome moraju da sarađuju sve zemlje bivše Jugoslavije pogođene ratovima 90-ih. Očekujemo od rukovodioca ministarstva pravde i ljudskih prava Sergeja Sekulovića da insistira na tome da Srbija pruži odgovor zašto već šest godina onemogućava izručenje ratnog zločinca Zorana Vukovića, koji je pravosnažno osuđen i za ratni zločin nad porodicom Klapuh. Očekujemo od svih država u regionu da sarađuju na pronalaženju i privođenju pravdi i Radomira Kovača i Zorana Simovića.