„Preživjeli ste, a shvatili ste, zapravo, koliko ste umrli…“, ovim riječima je ljekar Ilijaz Pilav objasnio osjećanja ljudi koji su, poput njega, preživjeli srebrenički genocid i Marš smrti, na koji je iz Srebrenice, neposredno prije njenog osvajanja od strane Ratka Mladića i Vojske Republike Srpske (VRS) krenulo oko 15 hiljada golorukih civila i slabo naoružanih vojnika 11. jula 1995. godine. Izgladnjeli, iscrpljeni, napadani i strijeljani usput od strane VRS, marš od oko 100 km smatra se da je preživjelo samo tri do četiri hiljade ljudi, tzv. vojska duhova, kako su je nazvali inostrani novinari koji su se nalazili u Tuzli.

Danas se navršava 27 godina od genocida u Srebrenici, najmasovnijeg zločina izvršenog na tlu Evrope poslije Drugog svjetskog rata.  Pripadnici Vojske Republike Srpske (VRS) od 11. do 19. jula 1995. godine, sistematski su ubili preko osam hiljada nenaoružanih Bošnjaka starosti od 14 do 70 godina. Ubijeno je i preko šest stotina djece, a najmlađa žrtva je beba, rođena 13. jula 1995, ekshumirana iz masovne grobnice kod Srebrenice 2012. godine.

Ovaj zločin je utvrđen presudama Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (tzv. Haškog tribunala) i presudom Međunarodnog suda pravde. Nacionalni sudovi Bosne i Hercegovine, Srbije, Njemačke, Austrije, Švajcarske i Holandije takođe su utvrdili da su u Srebrenici učinjeni genocid i drugi ratni zločini.

U Bosni i Hercegovini je za zločine u Srebrenici do sada pravosnažno osuđeno 25 osoba, od čega 13 za genocid, dok je u Srbiji za ratne zločine u Srebrenici pravosnažno osuđeno pet osoba. S druge strane, i sud u Holandiji je utvrdio 2017. godine da i Holandija snosi djelimičnu odgovornost za smrt 300 Bošnjaka ubijenih u Srebrenici, koji su se nalazili unutar zaštićene UN zone u bazi UN u Potočarima, jer njeni vojnici u sastavu UN nijesu spriječili da ti ljudi budu ubijeni. Holandska vlada se zvanično 18. juna ove godine izvinila holandskim vojnicima koji su poslati u sastav mirovnih snaga UN-a da brane bosansku enklavu Srebrenicu sa nedovoljno oružja i ljudstva da očuvaju mir.

Skupština Crna Gora je usvojila dva skupštinska akta o genocidu u Srebrenici – Deklaraciju o prihvatanju rezolucije Evropskog parlamenta (EP) o Srebrenici 2009. godine i Rezoluciju o genocidu u Srebrenici prošle 2021. godine. Skupština je, takođe, razriješila ministra pravde, ljudskih i manjinskih prava Vladimira Leposavića zbog relativizacije tog genocida. Rezoluciju o osudi genocida u Srebrenici usvojile su nedavno i Skupštine Kosova i Albanije.

HRA, ANIMA i CGO apeluju na Skupštinu i Vladu Crne Gore da obezbijede da se 11. jul do naredne godine zvanično proglasi danom sjećanja na žrtve genocida u Srebrenici, kako je to i predviđeno članom 5 Rezolucije.

Nadamo se da će, prije svega, iz poštovanja prema porodicama ubijenih, kao i u cilju uspostavljanja miroljubivog okruženja za život na Balkanu, svi politički akteri u Crnoj Gori i regionu prestati da negiraju sudski utvrđene činjenice i veličaju osuđene ratne zločince i da će svojim porukama nastojati da suzbijaju podjele i govor mržnje.

„Najveća tragedija Srebrenice, ustvari, više nije uz mrtve, jer njihove su patnje završene. Ne možemo, međutim, zaboraviti porodice koje su ostavili za sobom. Ti ljudi su osuđeni da žive svoje živote bez očeva, muževa, braće, bez svojih rođaka, komšija, bez svoje zajednice...“ (Peter McCloskey, tužilac u predmetima „Srebrenica“ pred Haškim tribunalom).

Akcija za ljudska prava (HRA)

Centar za žensko i mirovno obrazovanje (ANIMA)

Centar za građansko obrazovanje (CGO)