26/6/2018 POVODOM 26. JUNA – MEĐUNARODNOG DANA PODRŠKE ŽRTVAMA MUČENJA
Povodom Međunarodnog dana podrške žrtvama mučenja, koji Ujedinjene nacije obilježavaju svake godine 26. juna, Akcija za ljudska prava (HRA) ukazuje da Crna Gora još uvijek ne obezbjeđuje zabranu mučenja i drugog zlostavljanja u skladu sa međunarodnim standardima.
Podsjećamo da masovno prebijanje zatvorenika iz januara 2015. godine, kao i policijska brutalnost prema građanima u kontekstu protesta u oktobru 2015. godine ni poslije tri godine nisu adekvatno procesuirani i kažnjeni. Minimalnom kaznom su kažnjena tri službenika zatvora zbog mučenja i nanošenja teških tjelesnih povreda dvojici zatvorenika (Luka Lučić i Miloš Kruščić), dok suđenje desetorici pripadnika zatvorske policije zbog mučenja dvanaest zatvorenika nije završeno čak ni nakon 3 godine i 5 mjeseci. Iako je istraga u ovom slučaju višestrukog mučenja zatvorenika efikasno započeta, ne može se reći da je zadovoljila standard djelotvornosti jer nije vođena temeljito, tako da obuhvati sve izvršioce.
Policija još krije svoje službenike koji su učestvovali u najmanje 28 slučajeva zlostavljanja građana u kontekstu oktobarskih protesta iz 2015. godine, iako su slučajevi snimljeni i povrede dokazane. Zabrinjava i nedostatak procesuiranja nadležnih u policiji zbog ometanja pravde. S izuzetkom osuđenog komandanta Specijalne antiterorističke jedinice (SAJ) za pomoć učiniocu poslije izvršenog krivičnog djela i dvojice optuženih pripadnika SAJ za mučenje Martinovića, izgleda da nikada neće odgovarati službenici policije koji prikrivaju one koji su učestvovali u zlostavljanju.
Iako je u decembru 2017. godine[1] objavljeno da je Vrhovni državni tužilac naredio nastavak istrage mučenja pokojnog Aleksandra Pejanovića u policijskoj ”Betonjerci” 2008. godine, do danas nema novih rezultata. Njega je u više navrata prebijalo više pripadnika policije, a do danas su procesuirani samo policajci koji su omogućili pristup Pejanoviću. Nikada nisu optuženi neposredni izvršioci niti se zna da li je ikada ozbiljno istražen navod svjedoka Gorana Stankovića da je naređenje za mučenje stiglo ”odozgo”. Stanković sada živi u Luksemburgu, gdje je dobio azil pošto mu je poslije svjedočenja u Crnoj Gori bila ugrožena sigurnost.
Podsjećamo i na zabrinjavajuće slučajeve prebijanja V.Đ. i F.N. ispred lokala „Zeppellin“ 27. januara, trojice mladića J.B, S.N. i M.D. ipred lokala „Bajica“ 17. februara, N.Š. u ZIKS-u 19. februara, M.I. na Cetinju 20. februara i M.S. u lokalu na autobuskoj stanici u Plužinama 21. februara i N. R. u CB Podgorica 1. marta, za koje do danas nije poznato da su adekvatno procesuirani. U toku je postupak protiv petorice pripadnika Interventne jedinice policije koji su optuženi za zlostavljanje tri mladića ispred lokala Bajica.[2] Unutrašnja kontrola Uprave policije nije utvrdila odgovornost šefa Intervente jedinice policije Milana Radusinovića u ovom slučaju.
Crna Gora nije spremna da dosljedno obešteti i zaštiti žrtve mučenja. Iako je sporazumno i efikasno obeštećen Milorad Martinović zbog očigledne policijske torture, država se, primjera radi, sudi sa brojnim zarobljenicima logora Morinj zbog zlostavljanja koje se tamo desilo prije 26 godina. Iako je donijela i poseban zakon za obeštećenje žrtava nasilja, kojim je predviđeno i osnivanje Fonda za naknadu štete žrtvama krivičnih djela nasilja, koji tek treba da bude osnovan 2019, Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći još uvijek ne obuhvata žrtve policijske torture, iako je Zakonom o unutrašnjim poslovima policajcima optuženim za mučenje obezbijeđena besplatna pravna pomoć.
Suprotno preporukama Komiteta protiv mučenja UN, Krivični zakonik Crne Gore i dalje propisuje da tortura zastarijeva, kao i niske kazne koje u praksi dovode do neozbiljnog kažnjavanja.
Ustavni sud je u protekloj godini usvojio tri ustavne žalbe za žrtve policijske torture, Branimira Vukčevića i Momčila Baranina – slučaj ”Zlatarska ulica” i Milorada Mija Martinovića, i utvrdio da državno tužilaštvo nije djelotvorno istražilo policijsku torturu nad njima u noći posle protesta u oktobru 2015. i da Uprava policije nije sarađivala u identifikaciji odgovornih državnih službenika i naložio Osnovnom državnom tužilaštvu u Podgorici (ODT) da u roku od tri mjeseca preduzme dodatne mjere i radnje radi sprovođenja temeljne i nezavisne istrage. Kako ni daljim radnjama ODT nije obezbijeđena djelotvorna istraga, HRA je 15. maja 2018. uputila dvije predstavke Evropskom sudu za ljudska prava za žrtve torture u Zlatarskoj ulici.
Evropski sud za ljudska prava u tri predmeta je proglasio Crnu Goru odgovornom za torturu. U slučaju Bulatović (presuda iz jula 2014) razlog je bila prenaseljenost u zatvoru i činjenica da je Bulatović više mjeseci proveo u ćeliji od 2.8 m2, ispod evropskog minimalnog standarda od 4m2 po osobi. U slučaju Milić i Nikezić (presuda iz aprila 2015) odgovorni za kršenje Konvencije bili su zatvorski stražari i državni tužilac koji nije obezbjedio krivično gonjenje zbog torture. U slučaju Siništaj i drugi (iz maja 2016) odgovorni za kršenje Konvencije su bili službenici policije i ponovo državni tužilac koji nije prepoznao krivično djelo i obezbijedio krivično gonjenje. U slučaju Alković (presuda iz decembra 2017) utvrđeno je da državno tužilaštvo takođe nije obezbijedilo djelotvornu istragu serije rasističkih napada na porodicu Roma – Muslimana. U ovom poslednjem slučaju je utvrđena povreda prava na psihofizički integritet na osnovu člana 8 i na zabranu diskriminacije, ali je princip isti.
Država mora da obezbijedi ozbiljnu zaštitu od torture svih ljudi na njenoj teritoriji u svakom slučaju, bez obzira na rod, nacionalnost, vjeroispovjest, političku ili seksualnu orijentaciju, osuđivanost ili kakvo drugo svojstvo. Takva zaštita podrazumijeva djelotvornu istragu, efikasno procesuiranje i odgovarajuće kažnjavanje i obeštećenje svih žrtava. Žrtvama torture mora biti obezbijeđena besplatna pravna pomoć, kao što je obezbijeđena i svakom policajcu koji se procesuira zbog torture.
