Evropski sud za ljudska prava je 21. septembra 2021. godine donio presudu u predmetu Carter protiv Rusije (predstavka br. 20914/07) kojom je utvrđeno kršenje člana 2, prava na život, u materijalnom i procesnom aspektu, zbog trovanja i ubistva ruskog disidenta Aleksandra Litvinjenka od strane dva ruska agenta, kao i zbog toga što ruske vlasti nisu sprovele djelotvornu istragu koja je mogla dovesti do utvrđivanja činjenica i identifikacije i kažnjavanja odgovornih za ubistvo.

Predstavku Evropskom sudu je 2007. godine podnijela udovica Aleksandra Litvinjenka, Maria Anna Carter, poznatija kao Marina Litvinjenko. Aleksandar Litvinjenko je radio za bezbjednosnu službu Sovjetskog saveza, a onda Rusije (KGB, kasnije FSB).

U novembru 1998. godine, Litvinjenko je objavio da je od njega zatraženo da izvrši atentat na bogatog biznismena, nakon čega je otpušten iz službe. On i njegova porodica su 2001. godine dobili azil u Velikoj Britaniji, a 2006. godine stekli i britansko državljanstvo i promijenili imena. Nakon toga, Litvinjenko se uključio u razotkrivanje korupcije i organizovanog kriminala u ruskim obavještajnim službama.

U drugoj polovini oktobra 2006. godine, ruski agenti Lugovoy i Kovtun, posjetili su London tri puta u razmaku od 15 dana i sastajali su se sa Litvinjenkom. Nakon njihove prve posjete, Litvinjenko je bio bolestan dva dana, a nakon trećeg sastanka sa njima u hotelskom baru u Londonu, Litvinjenku je posle ispijanja čaja pozlilo i primljen je u bolnicu gdje mu je utvrđen sindrom akutnog zračenja vrlo visokim nivoom polonijuma 210 koji je unio gutanjem. U međuvremenu, Lugovoy i Kovtun su otputovali nazad u Moskvu. Litvinjenko je umro 23. novembra 2006. godine.

Kraljevska tužilačka služba Velike Britanije je utvrdila da postoji dovoljno dokaza protiv Lugovoya i Kovtuna za ubistvo Litvinjenka, npr. tragovi polonijuma su nađeni i u lavabou njihove hotelske sobe, kao i na mjestima na kojima su se sastajali s njim u Londonu. Britanske vlasti su tražile njihovo izručenje od Rusije radi suđenja. Međutim, ruske vlasti su to odbile, jer Ustav Rusije ne dozvoljava ekstradiciju ruskih državljana. Obojica se i dalje traže zbog ubistva, a Lugovoy je u međuvremenu postao poslanik i stekao parlamentarni imunitet. Rusko tužilaštvo je 2006. godine pokrenulo istragu, o kojoj je Evropski sud dobio vrlo malo informacija, dok je javna istraga sprovedena u Velikoj Britaniji kojom je 2016. godine utvrđeno, van svake razumne sumnje, da je Litvinjenko otrovan i da su mu otrov dali Lugovoy i Kovtun, koji su djelovali u službi FSB. Isključeno je slučajno ili namjerno samoubistvo, kao i sumnja u to da je Lugovoy bio žrtva zavjere britanske obavještajne službe.

Evropski sud je odbacio prigovor Rusije protiv upotrebe izvještaja javne istrage u Velikoj Britaniji, jer je zaključio da je ta istraga bila nezavisna, pravična i transparentna i da samim tim nije mogla biti zanemarena samo zato što ruske vlasti nisu željele da u njoj učestvuju. Činjenica da je Lugovoy uživao parlamentarni imunitet nije bila apsolutna prepreka da se on istraži i krivično goni, s obzirom na to, kako je Sud primijetio, da mu je imunitet mogao biti ukinut uz pristanak donjeg doma parlamenta čiji je član postao. Evropski sud je utvrdio da Rusija bez objašnjenja nije obezbijedila zahtijevani materijal (dokumenta istrage, izjave Lugovoya) koji je Sudu bio neophodan za razmatranje slučaja i da je time prekršila član 38 Konvencije. Takođe, ruske vlasti nisu sprovele djelotovornu istragu kojom bi se identifikovale osobe odgovorne za ubistvo Litvinjenka i na osnovu koje bi im se sudilo, zbog čega je Sud utvrdio i kršenje člana 2 u procesnom aspektu.

Sud je zapazio da planirana i složena akcija koja je uključivala nabavku rijetkog smrtonosnog otrova, putnih aranžmana za Lugovoya i Kovtuna, i ponovljeni i uporni pokušaji davanja otrova ukazuju da je Litvinjenko bio meta planiranog napada. Dalje, Sud nije imao nikakav osnov da zaključi da je bilo koji od dvojice ruskih agenata imao bilo kakav lični razlog da ubije Litvinjenka i da, u slučaju da su djelovali samostalno, a ne kao agenti, ne bi mogli imati pristup veoma rijetkom radioaktivnom izotopu kojim je Litvinjenko otrovan. Prema britanskoj istrazi, učešće države je ostalo kao jedino moguće objašnjenje razloga tog ubistva, te je Sud zaključio da su identifikacija počinilaca i pokazatelj njihove povezanosti s ruskim vlastima, uspostavili snažan prima facie slučaj da su Lugovoy i Kovtun djelovali po uputstvima i pod kontrolom ruskih vlasti. Kako Rusija nije osporila navode britanske istrage, Sud je izveo zaključak da se ubistvo Litvinjenka može pripisati Rusiji i utvrdio kršenje člana 2 i u materijalnom aspektu.

Udovici Litvinjenka Sud je dosudio 100.000 € na ime naknade nematerijalne štete i 22.500 € na ime sudskih troškova. Šest od sedam sudija je glasalo za povredu člana 2, sudija iz Rusije je glasao protiv i njegovo djelimično suprotstavljeno mišljenje je dostupno uz presudu. Sve sudije su jednoglasno utvrdile da je Rusija odgovorna za povredu člana 38 Konvencije zbog propusta da sarađuje sa Sudom.

Presuda će postati konačna ako u roku od tri mjeseca ne bude upućena na razmatranje Velikom vijeću. Dostupna je ovdje.

Ovaj sažetak slučaja je sačinjen na osnovu saopštenja objavljenog od strane Sekretarijata Evropskog suda za ljudska prava, koje je dostupno ovdje.

Akcija za ljudska prava prati praksu Evropskog suda za ljudska prava u odnosu na Crnu Goru u saradnji sa Evropskom asocijacijom za pravo i finansije (EALF). Radi se o volonterskom projektu ovih NVO.