Povodom Međunarodnog dana podrške žrtavama torture, Akcija za ljudska prava objavljuje rezultate istraživanja koji ukazuju na to da je u Crnoj Gori kaznena politika za torturu neprihvatljivo blaga, tako da promoviše nekažnjivost za to teško kršenje ljudskih prava suprotno međunarodnim standardima.

To je zaključak izvještaja “Kaznena politika u oblasti zabrane zlostavljanja u Crnoj Gori” koji je nedavno objavio Beogradski centar za ljudska prava (BGC) uz podršku Evropske Unije i Savjeta Evrope. U ovom izvještaju, čiji su autori Vladica Ilić, pravnik BGC, Aleksandar Trešnjev, sudija krivičnog odjeljenja Višeg suda u Beogradu  i Tea Gorjanc Prelević, izvršna direktorica HRA, ističe se i da niske kazne za mučenje i drugo zlostavljanje u Crnoj Gori doprinose neadekvatnom sankcionisanju dok se u praksi državni službenici – učinioci ovih krivičnih djela neopravdano blago kažnjavaju, suprotno medjunarodnim standardima.

Kaznena politika sudova u Crnoj Gori u predmetima vođenim zbog krivičnih djela koja obuhvataju akte mučenja, nečovječnog i ponižavajućeg postupanja i kažnjavanja je toliko blaga da praktično dovodi do nekažnjivosti. U najvećem broju analiziranih slučajeva izricane su uslovne osude, čak i u slučajevima u kojima su državni službenici bili povratnici u vršenju ovih krivičnih dela.

U Crnoj Gori je u periodu 2013–2018. godine za ova djela bilo okrivljeno 94 državnih službenika, a krivim je oglašeno njih 58. Od tih 58 službenih lica, efektivnom kaznom zatvora su kažnjena samo šestorica (skoro svaki deseti), pri čemu je najstroža kazna bila svega pet mjeseci zatvora, a sve drugo su bile uslovne osude, što je suprotno standardima utvrđenim u praksi Evropskog suda za ljudska prava.

Primjera radi, jedna kazna rada u javnom interesu i tri uslovne osude izrečene su četvorici pripadnika Interventne grupe Uprave policije koji su u Baru izvršili krivična djela mučenja i teške tjelesne povrede. Poražavajuće je što je kazna rada u javnom interesu izrečena okrivljenom koji je prethodno čak dva puta kažnjavan za zlostavljanje uslovnom osudom. U tom slučaju je sud utvrdio da su okrivljeni policijski službenici dva lica lišili slobode ispred jednog ugostiteljskog objekta, odveli ih na lokaciju u blizini željezničke stanice i tamo tukli pesnicama, nogama i službenim palicama, a zatim ih pritvorili u prostorije policije gdje su nastavili da ih tuku sve dok jedan oštećeni nije izgubio svijest, pa su ga okrivljeni onda polivali vodom. Drugi oštećeni je od primljenih udaraca nekontrolisano vršio nuždu u pantalone, dok su mu se okrivljeni smijali. Kod obje žrtve konstatovane su teške tjelesne povrede u vidu potresa mozga, preloma nosnih kostiju, niza krvnih podliva na različitim djelovima tijela, a jedan oštećeni je imao i nagnječenje bubrega praćeno mokrenjem krvi. Niko od osuđenih nije priznao krivično delo niti se pokajao zbog njegovog izvršenja.

Crna Gora još nije primijenila preporuke Komiteta protiv torture iz 2014. godine da se upotpuni definicija mučenja, propišu strožije kazne i obezbijedi da to krivično djelo ne zastarjeva. Akcija za ljudska prava je ove izmjene predložila ministru pravde i potpredsjedniku Vlade Dušku Markoviću prvi put u junu 2013. godine, a zatim ministru pravde Zoranu Pažinu u avgustu 2016. godine, ministarstvu pravde u februaru 2017. godine, u skladu s programom javne rasprave o Nacrtu zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika i u martu 2021. godine Vladi Crne Gore u vezi programa rada Vlade za 2021. godinu, odgovarajući tako na javni poziv Generalnog sekretarijata Vlade od 22. februara, međutim do ovih izmjena još uvijek nije došlo, niti ima najava da će doći.

Nažalost i poslije perioda obuhvaćenog izvještajem u Crnoj Gori su donijete odluke kojima je mučenje kažnjavano uslovnim osudama suprotno međunarodnim standardima. Viši sud u Podgorici je u septembru 2020. godine preinačio presudu u pogledu kazne da bi uslovnim osudama kaznio desetoricu zatvorskih službenika pravosnažno osuđenih za mučenje jedanaest zatvorenika u zatvoru (ZIKS) i time im, je praktično, oprostio mučenje. Sva desetorica stražara su pravosnažno osuđeni za mučenje i nanošenje teških tjelesnih povreda jedanaestorici zatvorenika, pri čemu je, primjera radi, utvrđeno da je jednom od zatvorenika (D. J), nanijeto čak 46 udaraca. Ni jedan od okrivljenih zatvorskih službenika nikada nije bio udaljen od vršenja službe u ZIKS-u, protivno i Zakonu o radu i međunarodnim standardima i izričitim preporukama Evropskog komiteta za sprječavanje mučenja (CPT) Crnoj Gori. Viši sud u Podgorici je takođe preinačio kaznu zatvora na uslovnu osudu dvojici stražara osuđenih za mučenje zatvorenika M.K.

Pored preporuka u oblasti zakonodavnog okvira, ovaj izvještaj sadrži i preporuke za unaprjeđenje sudske prakse, a konkretno da se kroz obuku svih postupajućih sudija i državnih tužilaca obezbijedi primjena međunarodnih standarda ljudskih prava koji zahtijevaju uzimanje u obzir raznovrsnih otežavajućih okolnosti, a ne samo ranije osuđivanosti; zabranjuju izricanje uslovnih osuda u slučaju umišljajnog vršenja djela mučenja i drugih oblika zlostavljanja od strane službenih lica; zahtijevaju izricanje kazni koje odgovaraju teškoj prirodi ovih djela i da službenim licima, kod kojih se utvrdi umišljajna odgovornost za djela mučenja i drugih oblika zlostavljanja, bude onemogućeno da nastave da obavljaju službene dužnosti u organima javne vlasti. Pored toga, neophodno je da Skupština, odnosno predsjednik Crne Gore, koji su nadležni za davanje amnestije i pomilovanja, imaju u vidu da međunarodni standardi zabranjuju i amnestiranje i pomilovanje državnih službenika osuđenih za umišljajna krivična djela mučenja i drugih oblika zlostavljanja.